Garnaalvissers te paard
Het is bijna eb in Oostduinkerke en de garnaalvissers, gekleed in gele oliejassen en hoge laarzen, komen aan op het strand met hun Brabantse trekpaarden. Het is het ideale moment om het koele water van de Noordzee in te stappen en een mooie vangst aan grijze Noordzeegarnalen binnen te halen. De garnaalvissers te paard aan het werk zien is een echte belevenis, en daarom trokken wij een dagje naar zee.
De grijze Noordzeegarnaal
De grijze garnaal, Crangon crangon, is een schaaldier dat leeft in het noordoosten van de Atlantische Oceaan. Hij geeft de voorkeur aan een ondiepe zandbodem waar hij gemakkelijk holen kan graven. De Belgische stranden langs de Noordzee zijn een ideale habitat voor deze garnaal, en dat is ook waar de meeste garnaalvisserij plaatsvindt.
De commerciële garnaalvisserij
De commerciële garnaalvisserij wordt gedaan met boomkorren, wat een nogal destructieve vismethode is. De netten worden over de zeebodem gesleept en kleine vissen zoals tong raken samen met de garnalen verstrikt in de netten. De gevangen garnalen worden gesorteerd en de kleintjes worden levend teruggezet in zee. De garnalen worden op de vissersboten gekookt en binnen 24 uur naar de veiling gebracht. Een deel gaat naar verwerkingsbedrijven waar ze worden besprenkeld met conserveringsmiddelen en in gekoelde vrachtwagens naar Marokko vervoerd om gepeld te worden. Tegen de tijd dat ze de schappen van de supermarkt bereiken, is het bijna twee weken later. De ontwikkeling van garnaalpelmachines zou moeten zorgen voor versere garnalen in de winkelrekken.
Gelukkig zijn er ook plekken aan de kust waar je dagverse garnalen kunt kopen, zoals viswinkels of vismarkten. Deze garnalen zijn niet behandeld met conserveringsmiddelen, dus de smaak is gewoon heerlijk.
Hoe worden garnalen gekookt?
De manier waarop de grijze garnalen aan boord van vissersboten worden gekookt, geeft ze hun unieke smaak en textuur. De garnalen gaan per vijftien kilo in kokend zeewater met extra zout. Als de pekel begint te schuimen, wordt de pekel afgekoeld met wat koud zeewater. Na een paar minuten schuimt het kookvocht weer. De garnalen zijn klaar!
De traditie van de garnaalvissers te paard
Garnalen werden vroeger langs de hele Noordzeekust gevangen. Garnaalvissers trokken te paard het zeewater in, de kou trotserend, van Noord-Frankrijk en Vlaanderen tot Nederland en Zuid-Engeland. Tegenwoordig vind je de traditionele garnaalvisserij alleen nog in Oostduinkerke, een klein stadje aan de Belgische kust vlakbij de Franse grens. Hier beoefenen 15 paardenvissers uit 12 families nog steeds dit oude ambacht, en ze zijn er trots op!
De eerste vermelding van garnaalvissen met behulp van paarden komt voor in een document uit 1563. Het document beschrijft "seinvissen," een vorm van actieve strandvisserij waarbij twee paarden een groot sleepnet over de zanderige zeebodem trekken.
Hoe gebeurt garnaalvissen te paard?
De paarden worden over het strand naar de waterkant geleid en klaargemaakt voor de vangst. De garnalenvisser bevestigt een rieten mand aan elke flank van het paard en legt een kussen van stro en jute op de rug om als zadel te gebruiken. Hij bevestigt ook de touwen die naar een trechtervormig net leiden met twee rechthoekige houten planken. Dit houdt het net open tijdens de vangst. Het is tijd om te vertrekken. De garnaalvisser heft zich op het kolossale paard en trekt het zeewater in.
De paarden gaan tot hun borst het water in en ploegen horizontaal met de kustlijn door de golven. De kabels zorgen ervoor dat de garnalen uit hun holen in het zand springen, recht in het net. Na ongeveer een half uur vissen keren de vissers terug naar het strand. Ze legen de netten in de manden en keren dan met de paarden terug in het water. Een volledige vangst duurt ongeveer drie uur, van anderhalf uur voor eb tot anderhalf uur erna.
Het Brabantse trekpaard
Garnaalvissers gebruiken Brabantse trekpaarden voor de vangst. Ze zijn enorm, wegen meer dan een ton en lijken veel op Engelse Clydesdales. Deze zachtaardige dieren zijn ongelooflijk sterk en kunnen zwaar werk aan. Brabantse trekpaarden waren vroeger onmisbaar op boerderijen, vandaar de bijnaam "boerenpaarden".
De band van vertrouwen en vriendschap tussen visser of boer en paard is erg belangrijk tijdens het werk. Het is cruciaal dat de begeleider het terrein kent waar het paard aan het werk is. Op die manier kan die het dier veilig leiden zonder risico op verwonding.
Beste periode om garnalen te vangen
De garnaalvisserij is grotendeels afhankelijk van de migratie van garnalen. Voor de commerciële garnaalvisserij loopt het seizoen van augustus tot oktober. Dit is de beste tijd om de garnalen te vangen, wanneer ze op hun grootst zijn en niet te diep in het zand zitten.
De getijden en zeestromingen zijn een andere belangrijke factor om rekening mee te houden voor de garnaalvisserij te paard. Het vissen gebeurt al vanaf half maart tot juni, maar de beste vangsten zijn meestal in oktober en november. In de winter is het zeewater te koud voor de paarden en vissers en zitten de garnalen te diep in het zand. In de zomer is het strandwater te warm voor de garnalen, dus trekken ze naar diepere wateren.
UNESCO Werelderfgoed
Het ambacht Garnaalvisserij te paard in Oostduinkerke staat sinds 2013 op de UNESCO-lijst van Immaterieel Cultureel erfgoed van de Mensheid.
De Stienestekers, de legendarische vissersvrouwen
Een andere methode om grijze garnalen op het strand te vangen is met steeknetten. Dit wordt nog steeds gedaan door de vrouwelijke garnaalvissers, of Stienestekers, die ver de branding in gaan met grote netten om garnalen te vangen.
De oorspronkelijke Stienstekers
Vroeger moesten vissersvrouwen vaak voor zichzelf zorgen terwijl hun mannen weg waren en maandenlang naar IJsland voeren om te vissen. Ze moesten in hun eentje voor hun gezin zorgen en visten op garnalen om wat extra geld te verdienen.
De vrouwen gebruikten grote netten die aan een stok vastzaten en die ze met hun bovenlichaam voortduwden. De bovenkant van de stok werd vastgehouden in de holte van een houten plankje die ze met een touw om hun nek hadden. Ze droegen ook een mand om de netten in te legen. Om het koude zeewater te trotseren, droegen ze de oude broeken van hun echtgenoten en stopten er, bij koud weer, zelfs een versleten deken in. De vrouwelijke garnaalkruiers werden vernoemd naar Stiene, die een van de eerste vrouwen was die zelf op garnalen viste.
De moderne Stienstekers
Het ambacht ging helaas verloren in de 20e eeuw, maar werd gelukkig ongeveer tien jaar geleden hersteld door de toegewijde vrouwen van de handelaarsbond van Oostduinkerke-Bad. Deze inspirerende vrouwen begeleiden de paardenvissers naar het strand en gaan op hun beurt tot hun middel in het zeewater op garnalenvangst. Ze vormen een leuke en vriendelijke groep en zijn echt gepassioneerd over het delen van hun liefde voor de lokale traditie.
De beste adresjes om grijze garnalen te proeven
Er zijn talloze restaurants langs de kust en in het binnenland die heerlijke gerechten met grijze garnalen serveren. Het is onmogelijk om ze allemaal op te noemen!
Als je de kans krijgt, raad ik je ten zeerste aan om naar Estaminet De Peerdevisscher in Oostduinkerke te gaan. Deze historische herberg zit vol charme en serveert de beste garnaalkroketten en gebakken sliptong uit de regio. De zaak wordt gerund door een familie van "peerdevisschers" die al meer dan 50 jaar op grijze garnalen vissen. Jules Durant, geboren in 1917 en bekend als "de rosten Durant", hield van garnaalvisserij en gaf zijn passie voor dit oude ambacht door aan de volgende generaties. De Peerdevisscher is erg populair en neemt geen reservaties. Ik raad aan om voor de middag te komen als je niet in de rij wilt staan. Tijdens de zomermaanden is er een groot terras op de binnenplaats voor de herberg.
Als je in onze hoofdstad Brussel bent, moet je eens langsgaan bij Au Vieux Saint Martin aan het Zavelplein. Ze hebben een geweldige selectie traditionele Belgische gerechten met grijze garnalen, zoals garnalensalade, omelet met garnalen, garnalentoast en natuurlijk garnaalkroketten. De kroketten zijn gemaakt met garnalenbisque en de salade heeft een grote portie verse garnalen. Het is een populaire plek, maar de bediening is snel en efficiënt en de wachttijd is nooit te lang.
Praktische tips
In de zomermaanden houden garnaalvissers te paard demodagen. Je kunt ze aan het werk zien en ook een praatje met ze maken over hun ambacht, en je kunt zelfs de paarden aaien. Dit is een leuke activiteit voor kinderen. Op sommige dagen wordt de garnalenvangst daar op de dijk gekookt en verkocht aan omstanders.
Als je meer wilt weten over wanneer je de garnaalvissers te paard aan het werk kunt zien, neem dan contact op met de Dienst Toerisme van Koksijde-Oostduinkerke of kijk op de website van visserijmuseum Navigo.
